صنایع دستی استان اصفهان را با شناخت و بررسی خریداری نمایید

شهر اصفهان

شهر اصفهان ، مرکز استان اصفهان محسوب می شود و در فرهنگ ایران به «نصف جهان» شهرت دارد.  شهری توریستی و باستانی می باشد که در مرکز ایران واقع شده است. این شهر به دلیل وجود بناهای تاریخی به عنوان میراث تاریخی در یونسکو به ثبت رسیده است. در روزگاران قدیم این شهر را با نام های مانند سپاهان، صفاهان، صفویان، پارتاک، یهودیه، گابیان و… نیز می شناختند. شهر اصفهان با توجه به آب و هوای معتدل و مراکز تاریخی و گردشگری فراوان به عنوان مرکز فرهنگی و اقتصادی ایران به شمار می آید.

صنايع دستی اصفهان در طول قرن های متمادی به عنوان نماينده هنر اصيل قوم ايرانی در جهان معرفی شده است. از اين رو اگر اصفهان را مهد صنايع دستی ايران بناميم سخنی به گزاف نگفته ايم. چرا كه ويژگی های فكری و روانی صنعتگر اصفهانی مانند ذوق، هنر، پشتكار و قناعت موجب شده است تا فرآورده های دست ساز اصفهان نه تنها در كشورمان خريداران فراوان داشته باشد بلكه مسافران و گردشگران و علاقمندان خارجی نيز طالب دست ساخته های اصفهان با ويژگی های خاص آن باشند.

در این نوشته قصد داریم، اطلاعات کامل و جامع در رابطه با صنایع دستی این شهر در اختیار شما عزیزان قرار دهیم.

پس در ادامه این مطلب با مجله افق برتر همراه باشید.

هنر صنایع دستی خاتم کاری

خاتم پوششی است که از کنارهم قرار گرفتن لایه ایی نازک به ضخامت حدود یک و نیم میلیمتر قطعات ریز و متساوی الضلاع چوبهای رنگی به همراه قطعات مثلثی شکل فلز برنج و استخوان بدست می آید.

خاتم سازی یکی از هنر های برتر اصفهان محسوب می شود. و مبتکر و ابداع کننده آن مشخص نمی باشد. اما اساس و شیوه کار آن بسیار شبیه موزاییک کاری است که نه تنها در ایران بلکه در جهان سابقه دیرینه دارد .

بنابر نظر پروفوسور پوپ این هنر، موزائیک کاری با چوبهای رنگی و استخوان است که آن را خاتمبند می گویند.  با این تفاوت که در هنر خاتم قطعات ریز چوب و استخوان و فلز را طی یک پرسه طولانی مدت آماده و به صورت کاملا منظم و در قالب اشکال هندسی به ظرافت در کنار هم قرار داده و پس از برش به صورت لایه لایه ،با چسب چوب روی زیرکاری چوبی می چسبانند.

آثار قدیمی به جامانده همچون در کاخها و رحلهای قران نشان دهنده قدمت این هنر در شهر اصفهان به ویژه در عهد صفویه است .

مراحل ساخت خاتم

در شهر اصفهان خاتم کار ابتدا چوبهای رنگی مثل عناب، نارنج ،فوفل، آبنوس و ..را به صورت نواری و با ارتفاع ۶۰ سانتی متر برش می دهد تا خشک شوند .برای کارهای با کیفیت بالا از استخوان نیز استفاده میکنند. بدین ترتیب که ابتدا نوارهایی از استخوان شتر را حدود ۳ ماه در آب آهک قرار می دهند تا رنگ آن کاملا سفید شود.

 اولین مرحله

برش نوارهای چوب و استخوان را آن گونه برش داده و سوهان کاری می کنند.تا سطح مقطع مثلثی شکل و تمیز به دست می آید. در اصطلاح سنتی به آن شش می گویند. این نوار ها در کنار نوار برنجی که از طریق حدیده کردن کاملا شبیه قطعات چوب و استخوان گردیده به صورت یک چیدمان رنگی و منظم با لایه ایی از چسب سریش در کنار هم قرار می گیرند .

شش های آماده شده با نخ بسته می شود. تا ضمن خشک شدن محکم در کنار هم چسبیده شود این عمل تا به دست آمدن یک گل کامل با ارتفاع ۶۰ سانتی متر ادامه پیدا می کند.پس از آماده کردن چندین گل آنها را بین دوتخته در کنارهم می چینند و لابه لای آن را با چسب چوب یا سریش پر می کنند. و زیر پرس به صورت یک تکه در می آورند که به آن قامه می گویند .

استاد کار از طریق اره مویی لایه هایی به ضخامت بین یک الی یک و نیم میلی متر را از سطح قامه برش می دهد.که به آن لنگه می گویند.پس از آماده سازی زیر ساخت از طریق نجاری خاتم ها براساس طرح ،رنگ، شکل و ابعاد بر روی زمینه کار به وسیله چسب های مخصوص و با حرارت دادن چسبانده می شود .

مرحله پایانی

بعد از بتونه کاری و ساییدن و ترمیم سطح کار خاتم آماده می شود.در نهایت بالایه ایی از سیلر کیلر پوشانده می شود .هرچقدر خاتم آماده شده ظریفتر و محکم تر باشد و از مواد اولیه با کیفیت بالا ساخته شده باشد ارزش آن بیشتر است.در برخی موارد به جای برنج از طلا و نقره نیز استفاده می شود. اشیاء خاتم کاری شده به حرارت و رطوبت حساس بوده و در صورتی که کیفیت خوبی نداشته باشد.در مجاورت با این عناصر از سطح کار بلند شده و به اصطلاح می ریزد.

هنر صنایع دستی میناکاری 

میناکاری روی مس از هنرهای اصیل ایرانی می باشد. بیشتر در اصفهان , توسط هنرمندان با ذوق نصف جهان تولید می گردد. تاریخچه ی هنر مینا کاری بصورت دقیق مشخص نیست.و زمانهایی که از عمر این هنر تخمین زده می شود مربوط به ظروف کشف شده از ایران باستان می باشد.

امروزه آموزش میناکاری در اصفهان و شهرهای دیگر کشورمان توسط اساتید مجرب انجام می شود.تا هر شخصی قادر به تولید ظروف هنری و دست ساز میناکاری اصفهان شود. 

تمام تلاش هنرمند، ایجاد یک هارمونی جذاب از دنیای رنگ ها و نقش ها بر روی بستر فلزی است.چیزی که در نگاه اول، گردشگران را به سمت خود جذب می کند.

هنر مینا‌‌کاری چیست

اگر بخواهیم به سوال میناکاری اصفهان چیست با دقت بیشتری پاسخ بدهیم. شاید لازم باشد نگاهی بر پیشینه تاریخی این هنر بیندازیم. که پیشینه تاریخی و قدمت اثر هنر میناکاری تا چه میزان ارزشمند است.به اندازه ‌ای که به حدود چهار هزار سال پیش باز می گردد.

آثار هنری میناکاری که در حدود 4 قرن قبل تر اجرا می شده اند.بدون شک، جذابیت های امروزی را نداشته است. هنر میناکاری روی فلز مس مخصوص شهر اصفهان بوده و البته این هنر با شکل های متفاوت در مناطق مختلفی از ایران دنبال می شود. 

میناکاری روی مس

هنرمندانی که در دهه معاصر بر روی آثار هنر میناکاری کار می کرده اند.نقش ها و طرح ها را بسیار متحول کرده اند.آنچه امروزه با نام هنر میناکاری اصفهان می‌شناسیم،حاصل نتایج استاد کار میناکار در یک قرن گذشته است.

اکنون به سادگی به اهمیت و هویت این صنایع دستی پی میبرید و به سوال میناکاری اصفهان چیست نیز پاسخ مناسبی خواهید داد. هنر میناکاری روی مس برای علاقه مندان به صنایع دستی ایرانی کاملا شناخته شده است. بدلیل پیشینه هنری , کیفیت تولید ظروف میناکاری شهر اصفهان بسیار بالاست و هنرمندان سرشناسی در این شهر مشغول به فعالیت هستند.

مواد اولیه آثار هنر میناکاری

اثر هنری میناکاری اصفهان بر روی سطوح مختلف اجرا می‌شود، بنابراین آثار متنوعی را در بازار می توانید جستجو کنید. مواد اولیه هنر میناکاری، ریشه در تاریخ این هنر دارد. میناکاری بر روی سطوح فلزی لعاب شده و بر روی سطوح سفالی اجرا می شود.

از طرف دیگر، انواع رنگ مخصوص میناکاری باید به صورت خام یا ترکیب شده تهیه شود و سپس برای اجرای نقش و نگارهای جذاب و به کار رود. رنگ و طرح صنایع دستی و هنری اصفهان برای هنردوستان ایرانی جذابیت ویژه ایی دارد. از این رو محصولات هنری اصفهان در موزه های داخل و خارج کشور برای مردم به نمایش گذاشته شده است.

مراحل کار

زمانی که اثر هنر میناکاری، آماده شد، ظرف در حرارت حدود ۷۰۰ درجه سانتی گراد، حرارت داده می شود. تا رنگ ها و لعاب ها بر روی بستر ثابت شوند. لعاب کاری و حرارت دادن معمولاً در چهار مرحله مختلف انجام می گیرد.تا استاد میناکار مطمئن شود رنگ به خوبی بر روی ظروف میناکاری شده تثبیت شده است.

انواع ظروف میناکاری اصفهان را می توان از طریق این تکنیک تولید کرد. رنگ هایی که برای میناکاری به کار می روند شامل رنگ آبی تیره و روشن و قهوه ای، زرد، قرمز، سفید و مشکی هستند. ذوق و سلیقه استادکار میناکار، این رنگ ها را در کنار یکدیگر چنان به کار می گیرد تا اثری هنری شامل نقش و نگارهای بی نظیر و خیره کننده خلق شود.

انواع آثار هنر میناکاری اصفهان

اگر به بازار صنایع دستی اصفهان یا فروشگاه های صنایع دستی میناکاری مراجعه کنید، انواع و اقسام محصولات میناکاری اصفهان را مشاهده می کنید. هر یک دارای ابعاد و اندازه های مشخصی هستند، قیمت متفاوتی دارند و نقش و نگارهای هر یک با مدل دیگر متفاوت است. اگر به فروشگاه عمده فروشی میناکاری وارد شوید، در میان انبوه محصولات میناکاری سر در گم خواهید شد.

بنابراین پیشنهاد می‌کنیم اگر قصد خرید این صنایع دستی ارزشمند و زیبا را دارید، حتماً از قبل مشخص کنید که چه محصولی را بیشتر می پسندید. همه آنچه درباره میناکاری، هنری با قدمت 5 هزارساله نمی‌دانید, گوشه ایی از هنر این سرزمین است.

اگر علاقه مند هستید که بدانید انواع ظروف میناکاری اصفهان چیست، موارد زیر را برای شما معرفی می کنیم.

بشقاب میناکاری شده
گلدان میناکاری شده
انواع تابلوهای میناکاری
تابلوهای میناکاری به صورت ترکیب با خاتم کاری یا مینیاتور
شکلات خوری میناکاری
سرویس چای خوری و شربت خوری میناکاری شده
آینه و شمعدان میناکاری
گلاب پاش میناکاری شده
زیورآلات میناکاری شده
هدایای تبلیغاتی و استند میناکاری

مراحل خلق اثر هنری میناکاری اصفهان

برای خلق یک اثر هنر میناکاری، زحمت زیادی کشیده می شود. تمام افرادی که در کارگاه هنر میناکاری کار می کنند.به همراه استادکار میناکار، در طول شبانه روز فعالیت های زیادی را برای هر یک از مراحل هنر میناکاری انجام می‌دهند.تا در نهایت، یک محصول ناب حاصل گردد. اگر علاقه مند هستید که بدانید مراحل تولید اثر هنر میناکاری اصفهان چیست قسمت زیر را مطالعه کنید.

آماده سازی زیرساخت میناکاری

اولین مرحله خلق یک اثر هنری میناکاری، بسترسازی یا آماده‌سازی است. ظرف فلزی که برای میناکاری انتخاب می شود بر روی یک قالب تثبیت می گردد و سپس با ضربه های چکش، سطح آن یکنواخت می شود. همزمان با چکش کاری، ظرف فلزی تحت حرارت قرار می گیرد تا به خوبی به شکل مورد نظر تبدیل شود. سطح ظروف میناکاری باید کاملاً یکدست و یکنواخت شود.

آماده سازی و تمیز کردن سطح میناکاری

زمانی که استاد میناکاری مطمئن شد که ظروف میناکاری یکدست و یکنواخت است.نوبت به مرحله تمیز کردن می رسد. تمیز کردن ظرف میناکاری قبل از آغاز لعابکاری و رنگ آمیزی ضرورت دارد، چرا که باعث می شود تمام آلودگی های سطح از میان برود.آثار چربی پاک شود و سپس رنگ لعاب مینا به خوبی بر روی سطح می چسبد. از مواد شیمیایی نظیر اسید سولفوریک و لوازمی نظیر سمباده برای تمیز کردن سطح ظروف میناکاری استفاده می شود.

لعابکاری ظروف میناکاری

لعاب کاری برای ظروف میناکاری اصفهان عبارتند از یک محلول سفید رنگ که حجم قابل توجهی دارد.ظرف میناکاری شده به داخل لعاب فرو می رود و یا لعاب با ابزار اسپری یا پیستوله بر روی ظرف میناکاری پاشیده می شود. برای اینکه رنگ لعاب روی ظروف میناکاری تثبیت شود، حتماً باید آن را در کوره تا حداکثر ۹۰۰ درجه سانتیگراد حرارت دهند. اکنون بستر ظرف برای نقاشی و رنگ آمیزی آماده است.

انتقال طرح بر روی ظروف میناکاری و رنگ آمیزی

این قسمت از هنر میناکاری اصفهان به ظرافت و حوصله زیادی نیاز دارد. طرح مورد نظر که ترکیبی از نقش های اسلیمی هستند بر روی بستر فلزی منتقل می شود و سپس از طریق ابزارهایی نظیر سوزن و قلم مو مخصوص میناکاری عملیات رنگ آمیزی آغاز می گردد. آماده کردن رنگ های میناکاری، خود، یک مرحله مجزا است که به مهارت نیاز دارد. تمام طرح ها و نقش هایی که در انواع ظروف میناکاری مشاهده می کنید ظریف و دقیق هستند.

پخت نهایی محصول

زمانی که کار رنگ آمیزی به پایان رسید، اثر هنر میناکاری اصفهان داخل کوره حرارت داده می‌شود تا تثبیت رنگ اتفاق بیفتد. پس از آن، زمانی که ظرف از کوره خارج شد، اجازه داده می شود تا خنک شود. اکنون اثر هنر میناکاری آماده است.

هنر گچ بری اصفهان

هنر گچ‌بری یکی از هنرهای وابسته به معماری است.که در هر منطقه و هر دوره زمانی، شکل و شیوه مخصوص به خود را داشته‌است. همان‌طور که از نام این هنر پیداست، مصالح اصلی بکار رفته در این هنر گچ می‌باشد. در ایران نیز گچ‌بری در دوره‌های مختلف تاریخی همراه با تفاوت‌هایی بوده‌است. گچ به دلیل داشتن خاصیت شکل‌پذیری، چسبندگی، رنگ مطلوب، کاربرد آسان، فراوانی و ارزانی کاربرد زیادی در هنرهای تزئینی دارد.

تزئینات محراب الجایتو مسجد جامع اصفهان

در این میان اما، محراب الجایتو زیباترین محراب گچبری جهان است. در شمال ایوان استاد، شبستان کوچکی قرار دارد که زیباترین محراب گچبری مسجد در آن واقع است. این شبستان که به مسجد الجایتو نیز معروف است.دارای محرابی است که به مثابه گوهری تابناک از هنر ایرانی در جهان از شهرتی عظیم برخوردار است.

بر این محراب زیبا نام سلطان محمد خدابنده ایلخان مشهوری که قبل از اسلام آوردن لقب الجایتو را داشت و بعد از مسلمان شدن خود را خدا بنده نامید و وزیر دانشمند او محمد ساوی و سال ساختمان آن یعنی ۷۱۰ هجری قمری به چشم می خورد. نقوش اسلیمی، خط نسخ، خط کوفی تزئینی، خط ثلث و گردش بند اسلیمی و قاب اسلیمی و نقوش انتزاعی و گیاهی در این محراب جلوه نمایی می کند.

گچ بری هایی که قدمت آنها به دوره ایلخانی و پادشاهی محمد خدابنده الجایتو بازمی گردد و در گچبری های این اثر نام هنرمند آن با عنوان «حیدر» حکاکی شده است. می توان گفت که شاید این محراب مربوط به دوره‌ای است که سلطان محمد خدابنده سعی داشت سلطانیه را بسازد و ائمه(ع) را از عراق به ایران منتقل کند و ذکر «اولولامر» در کتیبۀ این محراب نشان‌دهنده توجه و اعتقاد شیعی این افراد در بیان تفکرشان و برداشتی است که از آیه اولولامر دارند.

مسجد جامع اصفهان در زمره آثار بسیار نفیس ایران قرار دارد.مسجدی که کلکسیونی از آثار مختلف هنری اصفهان از جمله گچ بری، کاشیکاری و خطاطی است.و در میان تمامی این هنرها گچ بری محراب الجایتو در مسجد جامع اصفهان به عنوان یکی از شاخص ترین گچ بری های ایران شناخته می شود.

هنر گره چینی در اصفهان

گره چینی از هنرهای ظریف اسلامی می باشد که در ایران رایج است. که این آثار به دوره سلجوقی و صفوی باز می گردد.و در شهر اصفهان بوده است. که برای درب های اماکن متبرکه ، منابر و در مشبک در پنجره های منازل و کاخ ها استفاده می شد. و به شیشه های رنگی در چوب های مشبک رایج شده معروف بود. که درواقع از یک ترکیب هماهنگ و با نظم از شکل های هندسی به هم پیچیده و جذاب شکل گرفته است.

واحد کار در گره، آلت نامیده می شود.که در لغت به معنی ابزار می باشد.درواقع همان خط مرزی اطراف لقاط می باشد.که خط های مرزی در گره ها متفاوت می باشد و به شکل های گره لقط گفته می شود که از خط های مستقیم و براساس قاعده ای منظم به شکل های هندسی آمده و می تواند از جنس چوب و یا شیشه باشد.گره چینی یا آلت در لغت از جمله کارهای هنری است که با چوب انجام می شود . این رشته از کارهای سنتی و قدیمی محسوب می شود.

گره چینی چیست

گره چینی یک هنر بسیار زیبا و با قدمت طولانی مدت است.نمونه های آن را می توان در خانه های باستانی ایرانیان مشاهده کرد. استفاده از معماری که در نوع خود بینظیر بوده است.نمونه های بارز آن را می توان در بناهای با شکوه عمارت چهل ستون و کاخ هشت بهشت اصفهان مشاهده کرد. اصل این هنر از کنار هم قرار دادن تکه چوب های کوچک برش خورده و شیشه های رنگی است. این قرار دادن ها به گونه ای است که اشکال هندسی منظمی را به وجود می آورد و قرینه سازی یکی دیگر از اصولی است که باید در این هنر رعایت شود.

ساخت گره چینی

اولین مرحله برای ساخت این گره ها اندازه گیری دقیق و کشیدن الگو بر اساس اندازه گیری ها می باشد. مرحله دوم کار الگو سازی می باشد. به این معنی که از روی طراحی های کشیده شده قالب کار یا چهارچوب را درست می کنند. ادامه مراحل روی چارچوب پیاده سازی میشود. گره های آماده شده که از قبل برش خورده اند را روی کار به صورت منظم جایگذاری میشوند. گره چینی یا چیدن قطعات کوچک چوب در کنار هم یک طرح دایره ای شکل که در آن قطر های دایره با چوب به یکدیگر می رسند را ایجاد می کنند. و به وسیله ابزارهای مناسب به هم وصل میشود. همزمان با چیدن گره ها در کنار یکدیگر شیشه های رنگی را نیز در میان آنها جایگذاری می کنیم مانند پازل.

چوب استفاده شده در ساخت گره چینی

چوبی که در این کار استفاده می شود چوب چنار یا گردو می باشد . بهتر است چوب استفاده شده چوب خشک شده به صورت طبیعی باشد . یعنی به مدت 5-6 سال چوب در انبار باشد تا خشک شود. سپس در کارگاه بریده می شود و به ابعاد مختلف که ابعاد   18mm  و  30mm می باشد. ( می تواند ابعاد مختلفی باشد) چوبه ای بریده شده دوراهی می شود برای قرار گیری شیشه و سپس ابزار زده می شود برای زیبایی و خارج کردن چوب از حالت تیز به حالت انحنا دار تبدیل می شود. سپس چوب ها به صورت فاق و زبانه و فارسی تند و کند می شود و به یکدیگر چسب می شود.

اجزای گره

گره ها اصولا به شماره زوج هستند 6-8-12-16- و… که به صورت تند و کند و تند قمی و شش و موج و چهار ترنج می باشد.و در ابعاد مختلف اجرا می گردد. این طرح پیش تر برای درب چوبی مسجد ها ، حسینه ها ، درب های ورودی و تالار ها و … استفاده می شود . علاوه بر درب به صورت پنجره هم می توان استفاده کرد.

مشبک سازی چوب

مشبک سازی هنری قدیمی و کاربردی است.که تقریبا از زمانی که انسان خود را شناخت تا به امروز مورد استفده قرار گرفته است. این هنر زیبا را امروزه می توانید در درهای قدیمی، امام زاده ها، مساجد، منبرها، ظروف سفالی و فلزی مشاهده کرد. البته این ظروف می تواند از جنس های مختلف فلزهای آلومینیوم طلا، نقره و مس باشد یا روی انواع چوب ها، سنگ، چرم، پلاستیک و… باشد. به طور کلی مشبک به این معنا است که هر چیزی که به صورت شبکه ای باشد و دارای سوراخ های متعدد باشد. این هنر رابطه مستقیم با گره چینی دارد. گره های چینی بر اساس اصول مشبک سازی ساخته میشوند.

هنر صنایع دستی قلمدان سازی

قلمدان قوطی کوچک دراز مقوایی یا چوبی یا فلزی است. در قدیم ، قلم ، قلمتراش ، قیچی قط زن و دوات را در آن می گذاشتند .این شاید سلیس ترین تعریفی باشد که می توان از واژه ی «قلمدان » به لحاظ مفهوم کاربردی آن ارائه داد. در سایر فرهنگهای لغت نیز ، تعریفی نزدیک به آنچه نقل شد، آمده است. و با این تعریف از قلمدان به عنوان وسیله ای « جهت نگهداری » نام برده اند.

استفاده از قلمدان

پژوهشهای محققین برای اينکه به پديده اي به نام قلمدان در ايران باستان پي ببرند. راه به جائي نبرده است. و از وجود اين هنر در ادوار قبل از اسلام اطلاعي در دست نيست.با ظهور اسلام، استفاده از قلمدان برای کارهای تحریري معمول گشت و در مدرسه ها، مکتب خانه ها و مراجع ديواني مورد استفاده قرار گرفت.

در دوره سلجوقیان براثر حمایتی که از شعراء و نويسندگان و دبيران به عمل آمد، هنر قلمدان سازي پيشرفت بسيار کرد. اين پيشرفت و ترقّي تا عصر تيموريان ادامه داشت.
بررسی های انجام شده بیانگر اين مطلب است.در عصر صفويه که خوشنويسي به نهايت ترقي و تعالي رسيد هنر قلمدان سازي نيز به اوج رسيد. و قلمدان هاي ساخته شده در اين عصر از گرانبهاترين و نفيس ترين ميراث هاي فرهنگي ايران به شمار مي رفت.

قلمدانهای برجای مانده از آن روزگار که برخی گوهرنشان و طلاکوب و مرصّع هستند و بر بعضي نيز آيات قرآني نوشته شده است. زينت بخش موزه هاي ايران و ساير کشورهاي جهان مي باشند.

دردوره قاجاریه و زندیه نیز هنر قلمدان سازي مثل روزگار صفويان در اوج بود و قلمدانهاي ساخته شده در اين دوره نمايانگر هنر هنرمندان اصفهاني هستند.از مشهورترین قلمدان سازان دوران صفویه و زندیه و قاجاريه مي توان محمد زمان نگارگر، حسن خداداد، محمد خداداد، سميرمي، محمدصادق امامي اصفهاني، کاظم بن نجفقلي، عبدالرحيم اصفهاني و آقا نجف قلمدان را نام برد.

صنایع دستی اصفهان مسگری

صنایع دستی مسگری یکی از کهن ترین و پر سابقه ترین صنایع دستی ایران محسوب می شود. اثار و ظروف مسی که در موزه های باستان شناسی وجود دارد شاهد بر این مدعاست که صنایع دستی مسگری چقدر کهن و پر سابقه است . مراکز مسگری در ایران ، اصفهان ، کاشان ، کرمان و شیراز است. در این میان میتوان در زمان حاضر گفت که مسگری جزء صنایع دستی اصفهان محسوب می شود.چراکه مسگری بیشتر در اصفهان پایگاه دارد نسبت به سایر شهر ها .

روش تولید ظروف مسی در گذشته

در زمان های گذشته برای ساخت ظروف مسی و صنایع دستی مسگری استاد مسگر قطعات مس را به ورقه ی مس تبدیل می کرد. برای این کار بوته های مس را داخل کوره قرار میدادند. وقتی مس به حالت مذاب تبدیل می شد با انبرهای مخصوص بوته ها را از داخل کوره بیرون می اوردند.

مس گداخته را داخل قالب های شمش مس میریختند . سپس وارد قسمت اصلی کار میشدند. یعنی تبدیل شمش مس به ورقه مس برای این منظور شمش مس را اینقدر می کوفتند تا به ورقه تبدیل شود . با چکش اینقدر بر روی شمش مس میکوبیدند تا به ورقه ی مس تبدیل شود .

بعد از مدتی که از چکش کاری می گذشت فلز سرد میشد، و دیگر چکش خوار نبود . در این هنگام باید دوباره مس را حرارت میدادند تا چکش خوار شود . این فرایند اینقدر ادامه می یافت تا فلز به قطر و اندازه ی مورد نظر برسد . سپس با استفاده از این ورق ، ظروف مورد نظرشان را ایجاد می نمودند .

تولید ظروف مسی در زمان حاضر

با توجه به پیشرفت های ایجاد شده در صنایع مختلف ، در تولید صنایع دستی مسگری نیز این پیشرفت ها ایجاد شده است. کار ساخت صنایع دستی مختلف اسان تر از گذشته با سرعت و دقت بیشتر انجام می شود .

در زمان حاضر برای تولید ظروف مسی بعد از تولید شمش مس ، به جای این که شمش را با چکش بکوبند تا به ورق تبدیل شود. سپس ان را زیر چرخ نورد میبرند تا شمش مس به ورقه ی مس تبدیل شود . این ورق در اندازه و ضخامت بسیار دقیق توسط این چرخ ها ایجاد می شود . سپس با استفاده از دستگاه های پرس و تراش سی ان سی ظروف مورد نظر را ایجاد می نمایند .

مسگری مادر صنایع دستی

اگر بگوییم که صنایع دستی مسگری مادر بسیاری از صنایع دستی و هنر های دیگر است بی راه نگفته ایم . دلیل این ادعا را می توان در سایر صنایع دستی جست و جو کرد .

به عنوان مثال در صنایع دستی میناکاری ، میناکاری بر روی مس انجام می شود. که ساخت ظروف مسی از طریق هنر مسگری انجام می شود . یا ظروف مسی الماس تراش خورده یا صنایع دستی قلمزنی که قلمزنی بر روی مس انجام می شود . علاوه بر این خاتم کاری روی مس نیز یکی دیگر از هنر های مربوط به مسگری است .همچنین ظروف مسی را میتوان یکی از صنایع دستی صادراتی ایران نام برد .

به دلیل دایره ی وسیع صنایع دستی که با مس ایجاد می شود میتوان این محصولات را زیر شاخه صنایع دستی مسی یا صنایع دستی مسگری نام برد. که شامل میناکاری روی مس ، ظروف قلمزنی مسی ، ظروف مسی الماس تراش خورده و یا ظروف مسی ساده و … می شود .

البته در زمان حاضر به دلیل گران شدن قیمت مس بسیاری از سازندگان صنایع دستی از مس فاصله گرفته و به برنج و سایر فلزات ارزانتر روی اورده اند . همین خلاقیت در صنایع دستی باعث ماندگاری این هنر ها در طول تاریخ بوده و هست .

هنر منبت کاری

منبت کاری با چوب یکی از ظریف ترین صنایع دستی است.تلفیقی از هنر و حوصله هنرمندانی است که با مواد اولیه ی ارزان و ساده، محصولاتی با ارزش خلق می کنند. هنرمندانی که با چند قلم و اسکنه ای فلزی ذهنیات خود را با خطوط کوفی ، نقوش اسلیمی، ختایی و گل و مرغ و … روی چوب کنده کاری می کنند.

واژه شناسی

واژه منبت به معنای کنده کاری خاص و همراه با خلل و فرج روی چوب است. که سابقه ای دیرینه دارد. شاید بتوان آغاز تاریخ منبت کاری را از زمانی دانست که انسان نخستین بار، با ابزاری برنده چوبی را تراشیده است.

در حال حاضر هم هنر منبت کاری همچنان رواج دارد.در گوشه و کنار ایران هنرمندان بسیاری بدان مشغولند. اما متأسفانه رفته رفته استفاده از نقوش اصیل که شامل طرحهای اسلیمی و ختایی یا گل و بوته است رو به فراموشی می رود. و طرحهای خارجی جای آنها را می گیرد.

نحوه کار

در نوعی از این هنر بجای آنکه زمینه چوب را کنده کاری کنند و نقش مورد نظر را برجسته سازند.چوبهای مختلف را با رنگهای گوناگون طبیعی آن بریده پهلوی هم قرارمی دهند. این کار شباهت زیادی به هنر موزائیک دارد.

در این گونه جدید از چوبهای شمشاد برای رنگ زرد و عناب برای رنگ قرمز استفاده می کنند. زمینه کار بیشتر از چوب گردو و یا ریشه درختان جنگلی است که خود دارای نقوش زیبایی هستند. مهمترین ماده ای که روی آن منبت کاری می کنند چوب است.

این چوب باید محکم و بدون گره باشد. برای این منظور از چوبهای آبنوس، فوفل، بقم، شمشاد، و عناب و گردو، استفاده می کنند. البته آبنوس و بقم چون هم محکمتر و هم چربتر هستند دوام بیشتری دارند. اما در ایران بخاطر فراوانی چوب گردو اکثراً از این چوب استفاده می شود.

منبت کاری چوب در شهرهای گلپایگان و اصفهان رونق و رواج درخور و شایان توجه ای دارد.

چاقو، مغار یا قلم منبت کاری با تیغه های مختلف و در اندازه و فرم های متفاوت، از ابزارهای اصلی منبت کاری و کنده کاری روی چوب بشمار می آیند. مغار از مهمترین ابزارهای منبت کاری می باشد.با گذشت سالها از ایجاد هنر منبت، هنوز تغییر چندانی نکرده اند.

هنر سفالگری اصفهان 

هنرمند سفالگر به تقلید از آفریدگارش گل را برمی گزیند.تا هنری بیافریند شگفت انگیز ، او با دستانش می آفریند.حال باید در آن روح بدمد. !! او از روح هنرمندانه اش در آن دمید تا هنری بوجود آورد. او با خود شمه ای از عالم ملکوت را با روح هنرمندانه‌اش بزمین آورد تا در قالب هنرمند به بازآفرینی بنشیند.

اولین بار شاید انسان با الهام از گل های خشک شده در کنار آتش حین پخت غذا اندیشه سفالگری به ذهنش آمد. به روایت تاریخ ایرانیان اولین سفالگران بودند. و اختراع آن را به  زنان نسبت داده اند.بیراه نیست که دقت و ظرافت زنانه بوجود آورنده این هنر ستودنی باشد .

نقشهای روی سفال کتابی است پر رمز و راز که اندیشه های انسانهایی پیش از تاریخ را بر ما مکشوف می کند. باستان شناسان و محققان از طریق این نقشها، تاریخ اجتماعی انسانهای آن دوره را به نگارش در آوردند.

سفال نقاشی شده سیلک کاشان

کهـنـترین ظرفی که در ایران یافت شده است.ظرف سیاه دود آلودیست که هـمانـند قـدیمی‌تـرین ظروف سفالی است کهن در جاهـای دیگـر پـیـدا شده است. نخـستیـن ظرفـهـای سفالی که با روش کربن ۱۴ تاریخ آن بـدست آمده و متعـلق به هـزارهً چـهـارم پـیش از میـلاد مسیح است. در بـین النهـرین یافت شده است.

کهـنـتـرین سفالی که در ایران یافت شده مـتعـلق به هـمان دوره است. این ظرف دست ساز نسبتـاً ابتدایی به دنـبال خود ظرفی سرخ با لکـه های سـیـاه نـاشی از پـخـت ناقـص داشـت. پـیـشرفت فـنی در حرفه کوزه گری سبب بوجود آمدن سبک جـدیـدی شد. این سبک با تـغـیـیرات و وقـفـه هایی که داشت بـیش از ۲۰۰۰ سال در بعـضی از مناطق فلات ایران دوام کرد.

هنر قلم زنی اصفهان

قلم زنی اصفهان نمونه ایی از هنر اصیل ایرانی بشمار می رود. استفاده از انواع تابلو قلمزنی در منازل و دفاتر کار نشان از محبوبیت آن دارد. فلز مس در ساخت صنایع دستی اصفهان از جایگاه ویژه ایی برخوردار است. قلمزنی مس با طرح های زیبا بر روی ظروف مختلف انجام می گردد. از جمله نقوش زیبا می توان به قلمزنی گل و مرغ اشاره نمود. که با الهام گرفتن از نقاشی های سنتی قدیمی بر روی ظروف مسی ماندگار می شوند. قلم زنی مس می تواند با همان کیفیت بر روی فلزات دیگر مانند طلا , نقره و برنج نیز انجام گیرد.

پیشینه

هنر مینیاتور (نگارگری)

از دوره سلطنت شاه عباس تا پایان حکومت صفوی. ( سده یازدهم هجری )

مکتب اصفهان ( آغاز ۹۷۷ هـ.خورشیدی – ۱۰۰۷ هـ.ق با حمایتهای شاه عباس صفوی – تا پایان حکومت صفویان ۱۱۰۱ هـ.خ برابر با ۱۱۳۵ هـ.ق )

مکتب اصفهان عنوانی است که برای اوج‌گیری فعالیت‌های مختلف فلسفی ، فقهی و هنری در طی سده ۱۰ و ۱۱ هـ.خ ( سده ۱۷ و اوایل ۱۸ میلادی ) در اصفهان به کار برده می‌شود.  این دوره از زمانی آغاز شد که شاه عباس در۹۷۷ هجری خورشیدی ( ۱۰۰۷ هجری قمری/ ۱۵۹۸ میلادی ) پایتخت صفویان را به اصفهان منتقل کرد. و بعد از شاه عباس تا پایان دورۀ صفویه ادامه داشت. این دوره با سقوط اصفهان به دست افغان‌ها و سرنگونی صفویان در سال ۱۱۰۱ هـ.خ / ۱۱۳۵ هجری قمری/۱۷۲۲ میلادی به پایان رسید.

با انتقال پایتخت صفویه به اصفهان توسط شاه عباس ، دانشمندان به این شهر مهاجرت می‌کنند. و مورد حمایت دربار قرار می‌گیرند. در این مکتب آموزه‌های فلسفه سینوی ابن سینا ، فلسفه اشراقی سهروردی ، عرفان نظری ابن عربی و تعلمیات امامان شیعه تلفیق گردید. و یک همنوایی فکری ایجاد شد. بنیانگذار مکتب اصفهان میرداماد است. که دستگاه فلسفی با عنوان حکمت یمانی را بر اساس اصلاح فلسفه اشراقی سهروردی ایجاد کرد.

هنر زری و مخمل بافی در اصفهان

زری یک صفت نسبی منسوب به زر است.یعنی ساخته شده از زرین و طلائی بنابر این زری بافی عبارت است ازپارچه های زربفت ، پارچه هایی که پودهای آن طلاست.

در این هنر پارچه هایی با نقش و نگارهای سنتی و تار و پودهائی از ابریشم و گلابتون با دستگاههای کاملا سنتی دستی بافته میشود. مواد اولیه این صنعت ابریشم طبیعی است.مراحل بافت زری بافی شامل نقشه بندی ، چله کشی ،گذراندن ابریشم از وردها و شانه ها می باشد.

پیشینه

دستگاه زری بافی نیز معمولا ابزارو آلات چوبی است.که به سبک قدیمی و ساده ساخته میشود.هنر زری بافی سابقه تاریخی و طولانی دارد.مورخین و پژوهشگران می نویسند هخامنشیان در استفاده از پارچه های لطیف و لباسهای فاخر پیشقدم بودند.و پرده های الوان ایرانی که با نخهای گلابتون بافته شده در دنیا مشهور و معروف بوده اند.

بطوری که میان رومیان همه ساله مبالغی برای زری های ایرانی خرج می کرده اند. از دوران ساسانیان پارچه های زربفت بسیار زیبا در موزه ها و کلیساهای اروپا موجود است. پس از اسلام و بخصوص در عصر سلاجقه نقوش اسلامی با ساسانی تلفیق واستفاده خط کوفی در حاشیه پارچه ها باب گشت.

نحوه تکمیل

در دوران مغول این هنر دچار زوال گردید. اما با روی کار آمدن تیموریان مجددا مورد توجه قرار گرفت. در دوران صفویان و بخصوص بعد از پایتختی اصفهان زری بافی نیزمانند سایر هنرها مورد حمایت جدی قرار گرفت.و بهترین استادان به اصفهان دعوت شدند.

این استادکاران در کارگاههای مجهزی که کارگاه شاهی نامیده می شدند.به تربیت شاگردان و تولید پارچه های زری بسیار زیبا مشغول شدند.بزودی این کارگاهها گسترش یافتند.و در شهر های یزد و کاشان و بقیه نقاط نیز کارگاههای شاهی افتتاح شدند .

طرح و رنگها

در این دوره زری بافی با طرحهای گوناگون و رنگهای متنوع به بالاترین سطح رسید.و نقوش بسیار زیبایی از تصاویر حیوانات ، پرندگان ، گل و گیاه ، درختان مخصوصا درخت سرو، گل و مرغ اسلیمی و ختائی بر پارچه های زربفت بافته شدند.و بافته ها نیز با خطوط نسخ و نستعلیق تزئین شدند.

و با آنها مقابر و اماکن مقدسه پوشانده شدند. در دوران صفویه پارچه های زربفت و زری های ایران بصورت صادرات ، هدیه به سلاطین و رهبران و سفرا و بصورتهای دیگر به کشورهای اروپائی راه یافتند.این هنر ایرانی طرفداران و خریداران بسیاری بدست آورد.
پس از صفویه به دلیل تقلید از غرب هنر زری بافی مورد بی مهری واقع شد. اما در سال ١٣٠٩ کارگاهی توسط دولت وقت و به اهتمام استاد حسین طاهر زاده بهزاد و به ریاست استاد حبیب الله طریقی تاسیس شد.

استادان فعال این هنر

در حال حاضر کارگاه زری بافی میراث فرهنگی و کارگاه زری بافی و گلابتون سازی هنرستان هنرهای زیبای اصفهان به حیات خود ادامه می دهند. امروز از استادکاران این هنر نیز مانند هنر قلمکار برای تدریس در دانشگاه استفاده میشود.استادان این صنعت تجربیات گرانبار خود را به دانشجویان منتقل می کنند.

از استادان این هنر می توان از مرحوم پور عطار و مرحوم پور نقشبند نام برد. از استادانی که در قید حیات هستند، نیز استاد مهدی شمسعلی است. که با خلق آثار زیبا و نفس از زوال این هنر جلوگیری می کنند را می توان نام برد.

هنر فیروزه کوبی در اصفهان

فیروزه کوبی یکی از معدود رشته های صنایع دستی است.که زیبایی و گیرایی یک فرآورده ی خوب صنایع دستی را با خود دارد. بطوریکه گفته می شود قدمت این صنعت به حدود شصت سال قبل می رسد. در آن زمان شخصی بنام یوسف حکمیان معروف به محمد رضا در مشهد کار فیروزه کوبی بر روی زینت آلاتی مانند دستبند، گل سینه، گوشواره و …. را شروع نمود. و حدود بیست سال بعد این صنعت توسط صنعتگر دیگری بنام حاج داداش از مشهد به اصفهان برده شد.

تنوع محصولات

در اصفهان فیروزه کوبی بغیر از جواهرات در ظروفی مانند بشقاب، لیوان، گل آبپاش و … . نیز مورد استفاده قرار می گیرد.تعدادی کارگر در کارگاه حاج داداش و پسران در این رشته بکار مشغولند.حتی قسمتهائی از کار ( چیدن فیروزه بر روی کار) توسط کارگران و صنعتگران زن انجام می گردد.

یکی از کارهای جنبی صنعت فیروزه کوبی کار تهیه ی زیر ساخت است.در کارگاه زرگری و بطور جداگانه انجام می شود. دو تن از صنعتگران زرگری که کار تهیه ی زیرساخت برای کارگاه حاج داداش را بعهده داشته اند بتدریج وارد کار فیروزه کوبی هم شده اند.و در حال حاضر نیز به کار فیروزه کوبی اشتغال دارند.

در حال حاضر صنعت دستی فیروزه کوبی فقط در اصفهان رایج و صنعتگران شاغل در این رشته محدود و منحصر به تعدادی انگشت شمار می شود.

از اینکه تا انتهای این متن با ما همراه بودید سپاسگزاریم،امیدواریم توانسته باشیم شما عزیزان را در رابطه با بخش کوچکی از هنرهای صنایع دستی استان اصفهان آشنا نماییم.

هنر صنایع دستی شهر شما چه چیزی می باشد لطفا در پایان همین مطلب در نظرات برای ما بنویسید؟

مجله اینترنتی افق برتر